“Воиз” китоби инсон ҳаётининг мақсади ва моҳияти ҳақида чуқур ўйлаган донишманд Воизнинг{1} фикрларидан иборат. Анъанага кўра, Воиз — шоҳ Сулаймондир, деб айтишади. Ҳаётининг асосий қисмини ортда қолдирган Воиз ўз бошидан кечирганларига назар ташлаб, дунё ҳақида фикр юритади. Унинг ўзи ҳаёт ва ўлим чегарасида эди. Ўлимнинг ортига ҳеч ким назар ташлай олмайди. Воизнинг назарида дунё инсон тушунмайдиган, бошқаларга тушунтириш қийин бўлган масалаларга тўладир.
Воиз ўз тушунчаси бўйича инсонларни ва уларнинг қобилиятларини ўрганиб чиқади. У инсон донолигининг, ҳатто художўй инсон донолигининг ҳам чегаралари бор, деган хулосага келади. Бу донолик билан инсон Худонинг буюк мақсадларини тушуна олмайди, ҳаётнинг маъносини била олмайди, тагига етолмайди.
Воиз дунёга назар ташлар экан, инсон гоҳ у нарсанинг, гоҳ бу нарсанинг орқасидан қувганини кўрди. Дунёни ўзига бўйсундириб, унинг сирларини била олиши, дунёдаги энг муҳим қонун–қоидаларни ўзгартиришию ўзини чегаралаб қўйган тўсиқлардан ўта олиши, ўз тақдирини ҳал қила олиши мумкиндай, инсон меҳнат қилишдан ҳоримайди. Воиз инсоннинг ўз орзу–умидларини рўёбга чиқаришга бекорга интилаётганини кўрди, лекин бу орзу–умидлар ҳам Воизнинг назарида “беҳуда, шамолнинг орқасидан қувишдай экан.”
Воизнинг имони унга Худо тайинлаган ҳамма нарсани қабул қилишни ўргатди. Барча нарсаларни Худо ўз мақсадига кўра жойлаган, уларнинг ҳаммасини, ҳатто инсоннинг камчиликларини ҳам Худо белгилаган. Шунинг учун инсон сабр–тоқатли бўлиб, Худо берган ҳаётдан завқланиши керак. Инсон ўз қобилиятларининг чегараланганини тан олиши керак. У ўз олдига бажариб бўлмайдиган режалар қўйиб, қайғуларини орттирмаслиги керак. Аммо энг муҳими Воизнинг хулосасидир: “Худодан қўрқ, Унинг амрларини бажар, чунки бу ҳамманинг бурчидир. Ҳар бир ишни, ҳатто яширин қилинган ишларни ҳам, яхши ёки ёмон бўлишидан қатъий назар, Худо ҳукм қилади.” (12:13-14)
{1} Воиз — ўзбекчада бу сўз кўпчиликка қарата ибратли воқеаларни, ҳикматларни айтиб, таъсир ўтказа оладиган билимдон, донишманд одамга нисбатан ишлатилган. Шубҳасиз, кенг омма орасида бундай одамлар катта обрў–эътиборга сазовор бўлганлар. Яна 1:1 изоҳига қаранг.
1Қуйидагилар Довуд ўғли, Қуддусда ҳукмронлик қилган Воизнинг[1] сўзларидир.
2“Беҳуда![2] Беҳуда!
— дейди Воиз. —
Ҳаммаси беҳудадир!”
3Одам бу дунёда қилган меҳнатидан
Қандай фойда топар?
4Авлод келиб, авлод кетар,
Бу дунё эса шундайлигича қолаверар.
5Қуёш чиқиб яна ботар,
Чиққан жойига қайтишга шошар.
6Шамол жанубга эсар,
Шимол тарафга елар,
Такрор–такрор айланиб,
Ўз йўлидан юраверар.
7Барча дарёлар денгизга оқар,
Денгиз эса ҳеч тўлмас,
Шунда ҳам ўз макони сари
Оқаверар дарёлар.
8Ҳамма нарса чарчатар, ҳолдан тойдирар,
Уларни тасвирлашга сўзлар ҳам етмас.
Кўзларимиз кўраверар, аммо тўймас,
Қулоқларимиз эшитаверар, аммо қониқмас.
9Олдин нима бўлган бўлса, яна содир бўлгай,
Нима қилинган бўлса, яна қайтарилгай,
Бу дунёда ҳеч қандай янги нарса йўқ.
10Бирор нарса бормидики, биз бу ҳақда: “Қаранглар, бу янгилик–ку!” — деб айта олсак?! У олдиндан бор эди, биз таваллуд топмасдан олдин ҳам шу ерда эди. 11Қадимда бўлганлар эсга олинмас, ҳатто бундан кейин бўладиганлар ҳам келажакда эсланмас.
12Мен, Воиз — Исроил устидан Қуддусда шоҳман.
13Ўзимни донолик билан изланишга, мана шу дунёда бўлаётган ҳамма ишларни тушунишга бағишладим. Худо инсонга берган бу иш қандай қайғули–а!
14Мен бу дунёда бўлаётган ҳамма нарсани кўрдим, қаранглар, ҳаммаси беҳуда, шамолнинг орқасидан қувишдай экан.
15Эгри нарсани тўғрилаб бўлмас,
Йўқ нарсани санаб бўлмас.
16Ўзимга шундай дедим: “Мана, мен буюк бўлиб, доноликда мендан олдин Қуддусда ҳукмронлик қилганларнинг ҳаммасидан ўзиб кетдим. Кўп донолик орттирдим, илму маърифатни яхшилаб ўргандим.”
17Донолик ва илм–маърифатнинг фойдаси телбалик ва аҳмоқликдан устунлигини англаб етишга ўзимни бағишладим, аммо бу ҳам шамолнинг орқасидан қувишдай эканлигини тушундим.
18Қайғу ҳам ортаркан, донолик қанча кўп бўлса,
Дард кўпаяр экан гар билим ошса.
1Мен, Воиз, ўзимга: “Қани, роҳатланиб, бир маза қилай–чи”, — дедим, лекин бу ҳам беҳуда[3] экан. 2“Кулги телбалик экан, роҳат қандай фойда келтиради?” — дедим. 3Донолик мени бошқарар экан, кўнглимни шароб билан чоғ қилиб кўрай–чи, деб аҳмоқликка ўз бағримни очдим. Бу дунёда одамлар ўз қисқа ҳаётлари давомида қандай иш қилсалар уларга фойда келишини билмоқчи бўлдим. 4Буюк ишлар қилдим: ўзимга уйлар қурдим, узумзорлар барпо қилдим, 5полизлар ва боғлар яратдим, у ерларга ҳар хил мевали дарахтлар экдим. 6Ўсаётган дарахтларни суғориш учун ҳовузлар қаздирдим. 7Ўзим учун қуллар ва чўрилар сотиб олдим, уйимда қул–чўрилар туғилиб, уларнинг сони ортиб бораверди. Подаларим шунчалик кўп эдики, Қуддусда мендан олдин яшаган ҳеч кимда бунчалик кўп мол–қўй бўлмаган. 8Ўзим учун кумушу олтин, шоҳларга лойиқ ажойиб бойликлардан йиғдим, жуда кўп ерларга эга бўлдим. Аёл ва эркак қўшиқчилар менга хизмат қилишар эди, менга завқ келтирадиган ҳарамим ҳам катта эди[4].
9Мен буюк бўлиб, буюкликда Қуддусда мендан олдин яшаганларнинг ҳаммасидан ўтдим. Донолигим менга панд бермади. 10Ўзим хоҳлаган ҳамма нарсани олдим, кўнглим истаганини қилдим. Қилган ҳар бир ишимдан жоним роҳатланди, бу қилган меҳнатларим эвазига келган мукофот эди. 11Аммо қарасам, ўз қўлларим билан қилган ишларим, қилган ҳамма меҳнатим — буларнинг ҳаммаси беҳуда экан, шамолнинг орқасидан қувишдай экан. Бу дунёда бирорта фойдали нарса топилмаслигини билдим.
12Шундан кейин яна донолик, телбалик ва аҳмоқликни солиштиришга қарор қилдим. Ворисим меникидан ҳам яхшироқ хулосага кела олармиди?!
13Ёруғлик қоронғиликдан яхшироқ бўлганидай, донолик ҳам аҳмоқликдан яхшироқлигини тушундим:
14Дононинг кўзи бор,
Нодон эса қоронғиликда юради.
Аммо ҳамманинг тақдири бир[5] эканлигини ҳам тушундим.
15Ўзимча: “Нодоннинг бошига тушган нарса, менинг ҳам бошимга тушар экан. Шундай экан, доно бўлишнинг нима фойдаси бор?!” — деб ўйладим. “Бу ҳам беҳуда!” — дедим.
16Донолар ҳам, нодонлар унутилгани каби, унутилади, келажакда ҳамма бирдай унутилади. Нима учун донолар нодонлардай ўлиши керак?!
17Шунинг учун ҳам мен ҳаётдан нафратландим, чунки бу дунёда қилинган ҳар бир иш менга қайғу келтирди. Ҳаммаси беҳуда, шамолнинг орқасидан қувишдайдир.
18Бу дунёда меҳнат қилиб топган ҳамма нарсамдан нафратландим, чунки ҳаммаси барибир мендан кейин келадиганларга қолишини билардим. 19Улар доно бўладими ёки аҳмоқми, ким билади? Mен бу дунёда меҳнат қилиб, донолик билан топганларимга барибир ўшалар эгалик қилишади. Бу ҳам беҳудадир. 20Шунда бу дунёда қилган барча меҳнатим учун юрагим ачиб, қайғура бошладим. 21Ахир, барибир донолик, билим ва моҳирлик билан топилган нарсалар мана шу нарсалар учун ишламаганларга қолар экан. Бу ҳам беҳуда, қандай фалокат! 22Бу дунёда қилган меҳнати ва тиришқоқлиги учун одам қандай фойда оларкан–а?! 23Ахир, унинг кунлари дардга тўла бўлса, қайғудан боши чиқмаса, ҳаттоки кечалари ҳам дам ололмаса. Эҳ, бу ҳам беҳуда!
24Одам учун ейиш, ичиш ва қилган меҳнатидан роҳатланишдан яхшироқ нарса йўқ. Бу ҳам Худодан эканлигини тушундим, 25ахир, Худосиз ким овқат ея олади, ким роҳат топади?! 26Худога маъқул бўлганларга Худонинг Ўзи донолик, билим ва қувонч беради. Гуноҳкорларга эса бойлик йиғиш иштиёқини беради–ю, уларнинг ишлаб топганларини олиб, Худо Ўзига маъқул бўлганларга ато этади. Гуноҳкорларнинг бу ишлари ҳам беҳуда ва шамолнинг орқасидан қувишдайдир.
1Бу дунёда ҳамма нарсанинг ўз тайинланган пайти бор, ҳар бир ишнинг ўз вақти бор[6].
2Туғилишнинг ҳам, ўлишнинг ҳам ўз вақти бор.
Экишнинг ҳам, экилганни ўришнинг ҳам ўз вақти бор.
3Ўлдиришнинг ҳам, шифо беришнинг ҳам ўз вақти бор.
Бузишнинг ҳам, қуришнинг ҳам ўз вақти бор.
4Йиғлашнинг ҳам, кулишнинг ҳам ўз вақти бор.
Азанинг ҳам, рақснинг ҳам ўз вақти бор.
5Тош отишнинг ҳам, тош йиғишнинг ҳам ўз вақти бор.
Бағрига босишнинг ҳам, ундан ўзини тийишнинг ҳам ўз вақти бор.
6Қидиришнинг ҳам, йўқотишнинг ҳам ўз вақти бор.
Сақлаб қўйишнинг ҳам, ташлаб юборишнинг ҳам ўз вақти бор.
7Йиртишнинг ҳам, тикишнинг ҳам ўз вақти бор.
Сукут сақлашнинг ҳам, сўзлашнинг ҳам ўз вақти бор.
8Яхши кўришнинг ҳам, нафратнинг ҳам ўз вақти бор.
Урушнинг ҳам, тинчликнинг ҳам ўз вақти бор.
9Шунча меҳнат қилиб инсон қандай фойда топади? 10Инсонлар қилиши учун Худо берган мушкул ишни кўрдим. 11Худо айтгани бўйича ҳамма нарса ўз вақтида содир бўлади. Худо юрагига солгани учун инсон вақт ўтишини сезади, лекин Худо бошидан охиригача қилган ишларни инсон тушуна олмайди. 12Инсон учун бахтли ҳаёт кечириш, ўз ҳаётидан роҳатланишдан бошқа яхшироқ нарса йўқ эканлигини тушуниб етдим. 13Ҳамма еб, ичиб, ўз қилган меҳнатининг роҳатини кўрсин. Бу Худонинг инъомидир. 14Худо қилган ҳар бир иш то абад ўзгармас, бу ишга ҳеч нарса қўшиб бўлмайди, ундан ҳеч нарсани айириб бўлмайди. Худо бу ишларни, ҳамма Мендан қўрқсин, деб қилди. 15Ҳозир нима бўлса, олдин ҳам бўлган, келажакда бўладигани ҳозир ҳам бордир. Худо ўз вақтида ўтмишни яна қайтарар[7].
16Мен яна бу дунёда адолат ҳукм суриши керак бўлган жойда — қозихонада ҳам, тўғрилик ўрнида ҳам эгрилик кўрдим. 17Ўзимга: “Яхшини ҳам, ёмонни ҳам Худо ҳукм қилади, чунки Худонинг Ўзи ҳар бир нарсанинг, ҳар бир ишнинг вақтини белгилаган”, — дедим. 18Мен яна одамзод ҳақида шуни тушундим: “Инсонлар ҳам худди ҳайвонлардай экан. Шуни кўрсатиш учун Худо инсонларни синар экан.” 19Ахир, одамлар билан ҳайвонларнинг тақдири бир хил, униси ҳам буниси ҳам ўлади. Инсонларга ҳам, ҳайвонларга ҳам Худо жон[8] берган, одамлар ҳайвонлардан устун эмас. Ҳаммаси беҳуда[9] экан. 20Ҳамма битта жойга боради, тупроқдан яралганлар тупроққа қайтади. 21Инсоннинг руҳи тепага чиқадими, ҳайвонларнинг руҳи[10] пастга — ернинг остига тушадими, ким билади?! 22Шунда мен тушундим: инсон учун ўз меҳнатидан роҳат олишдан бошқа яхшироқ нарса йўқ экан, чунки бу унинг тақдири. Инсон ўтиб кетгандан кейин нима бўлишини ким унга кўрсата олади?!
1Мен яна бу дунёда бўлаётган зулмни кўрдим. Мана эзилганларнинг кўз ёшлари, лекин уларнинг юпатувчиси йўқ. Уларга зулм қилаётганларда куч бор, эзилганларнинг эса юпатувчиси йўқ. 2Шунда мен: “Марҳумлар тириклардан бахтлироқдир”, — дедим. 3Аммо ҳали туғилмаганлар марҳумлардан ҳам бахтлироқдир, чунки улар бу дунёда қилинаётган қайғули ишларни кўрмаганлар.
4Мен яна бир нарсани кўрдим: инсон ҳамма ишни моҳирлик билан қилади, лекин бу ишни бировга ғайирлик билан қилса, бу ҳам беҳуда[11], шамол орқасидан қувишдайдир. Аммо:
5Нодон қўлларини қовуштириб ўтириб ўзини ўзи хароб қилади.
6Вақтни елга совуриб, машаққатли меҳнат билан икки ҳовуч нарсага эришиш мумкин, лекин хотиржамлик билан бир ҳовуч нарсага эга бўлиш ундан афзалроқдир.
7Бу дунёда яна бир беҳудаликни кўрдим. 8Мана, бир киши — ёлғиз, унинг фарзандлари ҳам, ака–укалари ҳам йўқ. У тиним билмай меҳнат қилади, кўзи эса бойликка тўймайди. У: “Ким учун ишлаяпман, нима учун ўзимни роҳат қилишдан қисяпман?!” — демайди. Бу ҳам беҳудадир, қайғули ишдир.
9Икки киши бир кишидан кўпроқ иш бажара олади, улар ўз меҳнатлари учун яхши тақдирланадилар. 10Агар биттаси йиқилса, иккинчиси турғизади, лекин ёлғиз бўлганнинг аҳволи чатоқдир, у йиқилса, турғизишга ёнида ҳеч ким бўлмайди. 11Икки киши бирга ётса, совуқ қотмайдилар, агар киши бир ўзи ётса қандай қилиб исинади?! 12Киши бир ўзи бўлса, уни йиқитиш осон, лекин икки киши ўзларини ҳимоя қила олади. Учта ипдан эшилган арқонни узиш қийиндир.
13Қари, маслаҳатга қулоқ солмайдиган нодон шоҳдан камбағал, лекин доно бўлган йигит яхшироқдир. 14Шунга ўхшаш бир йигит ўз юртида камбағал бўлиб туғилиб, қарзини тўлай олмай қамоққа тушиб қолиши мумкин. Лекин қамоқдан чиққандан кейин[12] келажакда шоҳ бўлиши ҳам мумкин. 15Шоҳнинг вориси бўлган ўша йигитни қўллаб–қувватлашга тайёр бўлган, мана шу дунёда яшаётганларни кўрдим. 16Унга эргашганлар сон–саноқсиз бўлиб кетиши, унинг обрўси ортиши мумкин. Шундай бўлса ҳам, келажак авлод уни рад қилади. Ҳа, бу ҳам беҳуда экан, шамолнинг орқасидан қувишдай экан.
17Худонинг уйига борганда қадамингизни ўйлаб босинг. Нодонлардай ҳаракат қилмасдан, аксинча қулоқ солиш учун боринглар. Нодонлар Худога ўйламасдан қурбонлик келтирадилар[13]. Ўйламасдан, бепарволик билан қурбонлик келтириш фосиқлик эканлигини эса тан олмайдилар.
1Ҳеч қачон гапиришга шошилма, қалбингда Худога ваъда беришга ховлиқма. Худо жаннатда, сен эса ердасан, шунинг учун камгап бўлгин.
2Ташвиш кўп бўлганда, пуч ниятлар ҳам кўпаяди,
Кўп гапирганда, оғиздан аҳмоқона сўзлар чиқади.
3Худога назр атаганингдан кейин уни бажаришни орқага сурмагин. У нодонларни ёқтирмайди. Албатта ваъдангда тургин. 4Ваъда бериб, уни бажармасликдан кўра, умуман ваъда бермаслик яхшироқдир. 5Шундай пайтда тилинг сени гуноҳга етакламасин. Руҳонийга[14]: “Назр атаб, хато қилдим”, — деб айтмагин. Шундай деб Худонинг қаҳрини келтирсанг, ўз қўлларинг билан қилган ишларингни Худо бузиб ташлаши мумкин. 6Пуч ниятлару кўп гапириш беҳуда[15] оқибатларга олиб боради. Шундай қилиш ўрнига Худодан қўрққин.
7Агар камбағалларга зулм қилинаётганини, адолат ва ҳақиқат йўқлигини кўрсанг, ҳайрон бўлмагин, ҳар бир амалдорнинг устидан ундан ҳам каттароғи бор, уларнинг устидан яна ҳам каттароғи бордир. 8Ҳаммаси, ҳатто шоҳ ҳам, даланинг ҳосилига кўз тикиб, улуш талаб қилиб олади[16].
9Пулга ружу қўйган ҳеч қачон пулга, бойликни яхши кўрган эса бойликка тўймайди. Бу ҳам беҳудадир. 10Буюм, нарсалар кўпайганда, уларни ишлатиб юборадиганлар ҳам кўпаяди. Бойликнинг эгаси фақат ўз бойлигига термулиб қарашдан бошқа яна қандай фойда топади?! 11Меҳнаткашлар кам еса ҳам, кўп еса ҳам тинч ухлайди, бойлар эса бойлиги кўплигидан хавотирланиб ухлай олмайди.
12Бу дунёда шундай бир қайғули фожиа кўрдим: йиғилган бойлик эгасига зарар келтиради, 13яъни ўша бойлик қандайдир омадсизлик туфайли йўқолади. Ўз болаларига қолдириш учун эса бой одамнинг ҳеч нарсаси бўлмайди. 14Онадан қандай туғилган бўлса, шундайлигича бу дунёдан кетади, қилган меҳнатларининг меваларидан бирортасини қўлларида олиб кета олмайди. 15Бу ҳам қайғули фожиадир: инсон қандай келган бўлса, шундайлигича кетади, шамол учун меҳнат қилиб қандай фойда топади? 16Бутун умрини қоронғиликда ўтказади, қайғу–алам, ғазаб ва хасталиклар билан яшайди.
17Мана, мен бир нарсани тушундим: инсон учун Худо берган қисқа умри давомида ейиш, ичиш ва бу дунёда қилган ўз меҳнатидан завқланиш яхши экан, чунки бу инсоннинг тақдиридир. 18Худо кимга бойлик ва мулк бериб, унга мана шу нарсалардан роҳатланишга имконият ҳам берса, инсонга ўз қилган меҳнатидан мамнун бўлиб, ундан завқланишига йўл берса, мана шу Худонинг инъомидир. 19Бундай инсон ҳаёти ҳақида қайғурмайди ҳам, чунки Худо унинг қалбини завқланиш билан банд қилади.
1Бу дунёда шундай бир фожиани кўрдим, у инсон зотини тошдай босиб туради: 2Худо баъзиларга бойлик, мулк ва обрў беради, бу инсонлар кўнгли хоҳлаган нарсага эга бўлади. Лекин Худо уларга бу нарсалардан завқ олишга йўл бермаса, бир бегона бу нарсаларнинг роҳатини кўради. Бу беҳуда[17], қайғули фожиадир. 3Инсон юзта фарзандли бўлиши ҳам мумкин, узоқ умр кўриши ҳам мумкин, лекин у қанча кўп яшаса ҳам, мана шу ҳаётнинг роҳатини кўрмаса ёки ҳурмат билан кўмилмаса, менимча, ўлик туғилган боланинг тақдири уникидан яхшироқдир. 4Бу бола беҳуда дунёга келиб, оламдан ўтади. Ҳеч ким уни билиб танимайди. 5-6У қуёш юзини кўрмаган, ҳаёт нималигини билмаган. Шундай бўлса ҳам, икки минг йил яшаб ҳаётнинг роҳатини кўрмаган кишидан кўра, кўпроқ ўша бола ором олади. Барибир ҳамма бир жойга[18] боради–ку!
7Инсоннинг барча меҳнатию интилишлари ўз қорнини тўйдириш учундир, шунда ҳам у ҳеч қачон қониқмайди. 8Доноларнинг нодонлардан қандай устунлиги бор? Камбағаллар бу ҳаётни уддалаб яшашга ақллари етса ҳам, уларга бундан нима фойда бор?! 9Кўз олдингда турган нарса ҳавас қилингандан яхшироқдир. Доимо мол–мулким кўпайсин, деб ҳавас қилиш беҳудадир, шамолнинг орқасидан қувишдайдир.
10Дунёда нима бўлса, ҳаммаси аллақачон белгиланган, инсоннинг тақдири ҳам маълум, ҳеч бир киши ҳаммадан кучли бўлган Худо билан баҳслаша олмайди. 11Қанча кўп баҳслашсанг, шунча беҳудадир, сенга ҳеч қандай фойдаси йўқ. 12Ҳаёт елдай ўтиб кетар[19], инсон учун нима яхшилигини ким билади?! Худо ҳаётимизни ўтиб кетадиган соядек қилиб қўйган, ким ҳам бизга келажакда нима бўлишини айтиб бера оларди?!
1Яхши ном қимматбаҳо хушбўй мойдан[20], ўлим куни эса туғилган кундан яхшироқдир.
2Тўй бўлаётган уйга боришдан кўра, азадор хонадонга бориш яхшироқ, чунки ҳамманинг тақдири бир, ҳаёт бўлганлар буни унутмасинлар.
3Қайғу кулгидан яхшироқдир, қайғули юз юракка яхши.
4Дононинг қалби азадор уйдагилар биландир, нодон эса доимо хурсандчилик ҳақида ўйлайди.
5Доно одамнинг танбеҳини эшитиш нодоннинг мақтовларидан яхшироқ, 6чунки нодоннинг мақтов куйи қозоннинг остида ёниб турган янтоқнинг чирсиллашига ўхшайди. Аммо бу ҳам беҳуда[21], чунки 7дўқ–пўписа донони ҳам телба қилади, пора эса юракни эгри қилади.
8Ҳамма нарсанинг охири — бошидан, сабр–тоқат — мағрурликдан яхшироқдир.
9Жаҳлдор бўлмагин, чунки жаҳл нодонларнинг юрагида уй қуради.
10“Нима учун ўтмиш кунлар ҳозиргилардан яхшироқ эди?” — деб сўрамагин, бу саволни сўраш доноликдан эмас.
11Донолик худди мерос каби яхшидир, бу дунёда ҳаёт бўлганларга фойдалидир. 12Донолик ҳам пул каби вақтинчалик ором беради, донолик ҳаётга чидашга ёрдам беради, илм–маърифат фойда келтиради.
13Худо қилган ишларга қарагин, У эгри қилган нарсаларни ким ҳам тўғрилай оларди?! 14Бахтли кунларингда қувонгин, қайғули кунларингда эса шуни эсингда тут, қувончни ҳам, қайғуни ҳам Худо яратган. Ҳеч ким келажакда нима бўлишини айтиб бера олмайди[22].
15Мана шу беҳуда ҳаётим давомида ҳамма нарсани кўрдим. Солиҳ инсонлар солиҳ бўлсалар ҳам ҳалок бўладилар, фосиқлар эса ўз фосиқликлари билан узоқ умр кўрадилар. 16Қонунпараст бўлма, донолигингга жуда ҳам ишонаверма, нима учун ўзингни ўзинг ҳалок қилишинг керак?![23]. 17Аммо шаккок ёки аҳмоқ ҳам бўлмагин, нима учун ажалинг етмай туриб вафот этишинг керак?! 18Бу насиҳатларнинг бирини тутиб, иккинчисини унутма. Худодан қўрққан иккисини ҳам эсда тутади.
19Донолик инсонни шаҳардаги ўнта ҳукмдордан қудратлироқ қилади. 20Лекин бу дунёда ҳар доим солиҳлик қилиб, умуман гуноҳ қилмайдиган инсон йўқдир. 21Хизматкоринг сени ёмонлаётганини эшитиб қолмаслигинг учун, одамлар гапираётган ҳамма нарсага ҳам эътибор беравермагин. 22Ўзинг биласан, сен ўзинг ҳам бошқаларни жуда кўп ёмонлагансан–ку!
23Буларнинг ҳаммасини донолигим билан синаб кўрдим, ўзимга: “Доноликка эришаман”, — дедим, лекин унга ета олмадим. 24Ҳамма содир бўладиган нарсаларнинг маъноси жуда чуқур, етиб бўлмасдир. Ким ҳам уни топа оларди?! 25Шунда мен доноликни қидириб топишга, ҳар бир содир бўлган нарсани тушунишга ўзимни бағишладим. Фосиқлик нодонлик эканлигини, аҳмоқлик телбалик эканлигини ўз ҳаётимда исботламоқчи бўлдим. 26Мен мана бу нарсани билдим. Аҳмоқлик бир аёлга ўхшайди. У ўзи тузоқ, юраги тўр, қўллари эса занжирдайдир. У ўлимдан ҳам аччиқроқ экан. Худога маъқул келадиган ишларни қиладиганлар ундан қоча оладилар, лекин гуноҳкор унинг қўлларига тушади.
27-28Воиз[24] шундай деди: “Бекорга ҳар бир содир бўлган нарсанинг маъносини қидириб (бу маънони жуда синчковлик билан излаган бўлсам ҳам), мана шу нарсани тушуниб етдим: минглар орасида битта солиҳ кишини топдим, шуларнинг орасидан битта ҳам солиҳ аёл топа олмадим. 29Аммо мана бу бир нарсани англадим, қаранг, Худо инсонни тўғри қилиб яратган, лекин у ҳар хил қабиҳ режалар тузади.”
1Ким доно кишига ўхшайди? Ким бирор нарсанинг маъносини билади?
Донолик кишининг юзини яшнатади,
Юз қаттиқлигини юмшатади.
2Худога берган қасамингни бажарганингдай, шоҳнинг ҳам амрига итоат қил[25]. 3Унинг олдида қўрқиб туравермасдан, бориб айтганини қил. Ёмон ишларнинг тарафдори бўлма, чунки шоҳ ўзи хоҳлаган ишни қилади. 4Шоҳнинг сўзи эътиборлидир, ҳеч ким унга: “Нима қиляпсиз?” — деб айта олмайди. 5Фармонларга итоат қилганларга зарар етмайди.
Доно киши ҳамма нарсанинг, ҳатто ҳукмнинг ҳам ўз вақти борлигинию 6инсоннинг қилган ёвузликлари уни тошдек босиб туришини билади. 7Доно киши яна шуни билади: ҳеч ким келажакда нима бўлишини, қачон содир бўлишини билмайди. 8Ҳеч кимнинг шамолни[26] ушлашга кучи етмаганидай, ўлим кунини орқага суришга ҳам ҳеч кимнинг кучи етмайди. Жангчи ўрнига бировни қўйиб, урушдан қоча олмагандай, фосиқлар ҳам фосиқликдан қочиб қутулолмайди.
9Бу дунёда бўлаётган ҳамма нарса ҳақида чуқур ўйлаб, буларнинг ҳаммасини кўрдим, бир киши иккинчисининг устидан зулм ўтказиб, ҳукмронлик қиладиган бир замон бу. 10Яна шу нарсани кўрдим, фосиқ кишининг жасади муқаддас жойдан олиб чиқилди. Орқасидан оломон борарди, ўша фосиқ киши ҳурмат билан кўмилди. Солиҳларнинг жасадлари эса сочилиб ётарди[27]. Бу ҳам беҳудадир[28].
11Жиноятга тез жазо берилмагани учун, инсонларнинг юраги ёвузликлар қилишга доим тайёр. 12-13Гуноҳкорлар юз марта жиноят қилсалар ҳам, узоқ умр кўришлари мумкин. Ҳа, “Худодан қўрқадиганларга ундан ҳам яхшироқ бўлади, чунки улар Худодан қўрқадилар. Фосиқларга эса яхши бўлмайди, ҳаётлари соядай тез ўтиб кетади, чунки улар Худодан қўрқмайдилар”, деган гапни биламан. 14Қаранглар–а, бу дунёда мана шундай бемаъни[29] нарсалар ҳам содир бўлади, солиҳлар фосиқларга лойиқ бўлган жазони оладилар, фосиқларга эса худди солиҳлардай муносабатда бўладилар. Мен: “Бу ҳам беҳудадир”, — дедим.
15Шунинг учун мен бу ҳаётдан роҳат олишни маслаҳат бераман. Бу дунёда одамларга ейиш, ичиш ва хурсанд бўлишдан бошқа яхшироқ нарса йўқдир. Худо инсонга берган бу дунёдаги ҳаёти давомида қиладиган меҳнатида шодлик у билан бўлади.
16-17Доноликни билишга, ер юзида бўлаётган ишларни ўрганишга ўзимни бағишладим. Худонинг ҳамма ишларини кўрдим, ҳақиқатан ҳам ҳеч ким бу дунёда Худо нима қилаётганини тушунмайди. Ҳатто уйқудан воз кечиб ҳам, қанча ҳаракат қилмайлик, билолмаймиз, маъносини топа олмаймиз. Донолар: “Биламиз”, — деб айтади, аммо улар ҳам ҳақиқатан тушунмайдилар.
1Буларнинг ҳаммасини юрагимга жойлаб, улар ҳақида яхшилаб ўйладим: солиҳлар ҳам, донолар ҳам, уларнинг ишлари ҳам Худонинг қўлида экан, ҳатто уларнинг севгиси ҳам, нафрати ҳам Худонинг қўли остида экан. Ҳеч ким келажакда нима бўлишини билмайди. 2Ҳамманинг тақдири бир хил, солиҳнинг ҳам, фосиқнинг ҳам, яхшининг ҳам, ёмоннинг[30] ҳам, ҳалолнинг ҳам, ҳаромнинг ҳам, қурбонлик қиладиганларнинг ҳам, қурбонлик қилмайдиганларнинг ҳам тақдири бирдир. Гуноҳкорларга нима бўлса, яхшиларга ҳам шундай бўлади, художўйлик билан назр қиладиганларнинг ҳам, чин кўнгилдан назр қилмайдиганларнинг ҳам қисмати бир. 3Бу дунёда бўлаётган ҳамма ишларнинг қайғулилиги шундадир: ҳамманинг тақдири бир хил. Шунинг учун ҳамманинг юраги ғазабу аламга тўла, ҳаётликларида юраги телбалик билан тўла. Кейин эса улар бу оламдан ўтадилар. 4Лекин ҳаёт бўлганнинг умиди бор, ахир: “Тирик ит ўлик шердан яхшироқ”, — дейишади–ку. 5Ҳаёт бўлганлар ҳеч бўлмаса ўлишларини биладилар, марҳумлар эса ҳеч нарсани билмайдилар. Марҳумлар учун ҳеч қандай мукофот йўқ, вақти келиб ҳеч ким уларни ёдга ҳам олмайди. 6Улар севган, нафратланган ва жон куйдирган нарсаларнинг ҳаммаси ўтиб кетган. Бундан кейин улар ҳеч қачон бу дунёда бўлаётган нарсаларга қўшила олмайдилар.
7Марҳамат, нонингизни шодлик билан еяверинг, шаробингизни қувноқ юрак билан ичаверинг, чунки Худо шундай қилишингизни маъқул кўрган. 8Кийимларингиз ҳар доим оппоқ бўлсин, бошингиздан хушбўй мой аримасин. 9Бу дунёдаги сизга берилган умр давомида ўз севган хотинингиз билан тез ўтиб кетадиган[31] бу ҳаётдан завқланинг. Ҳаётингиз ва дунёда қиладиган меҳнатларингиз давомида сизга шундай имкониятни Худо берган. 10Нима қилсангиз ҳам бор кучингиз билан қилинг, чунки сиз бораётган жой — ўликлар диёрида[32] ҳеч қандай иш, фаҳм–идрок, илм–маърифат ёки донолик йўқдир.
11Мен яна бир нарсани тушундим, бу дунёда:
Мусобақада ғалаба доимо тез югурганга,
Жангда ғалаба доим кучлига насиб этмас экан.
Мол–мулк доимо донога,
Бойлик ҳам доим уддабуронга насиб этмас экан.
Омад доимо билимдонга келавермас экан.
Ҳа, куни келиб, ҳамманинг ҳам омади кетади.
12Кулфат қачон келишини ҳеч ким билмайди. Тўрга тушиб қолган балиқ ва тузоққа илинган қушлардай, инсонлар ҳам бошларига кулфат тушганда бирданига тутилиб қоладилар.
13Бу дунёда мен донолик ҳақида қуйидаги берилган намунани кўрдим. Менимча бу жуда ҳам муҳим эди.
14Кичкина бир шаҳарча бўлган экан, унда яшовчиларнинг сони ҳам кўп эмас экан. Бир қудратли шоҳ бостириб келиб, мана шу шаҳарчани қуршовга олибди. Шаҳарчани қўлга киритиш учун катта тайёргарликлар кўриб, баланд қурилмалар ясабди.
15Бу шаҳарда бир киши яшар экан. Ўзи камбағал, лекин доно экан. У ўзининг донолиги билан шаҳарни қутқариб қолиши мумкин эди, лекин бу камбағал кишини ҳеч ким эсга олмади[33].
16Мен ўзимга: “Донолик қудратдан яхшироқ бўлса ҳам, камбағал кишининг донолигини ҳеч ким қадрламайди, унинг сўзларига қулоқ солмайди”, — дедим.
17Шундай бўлса ҳам,
Доно кишининг хотиржамлик билан айтган сўзлари нодон ҳукмдорнинг баланд овоз билан айтган сўзларидан афзалроқдир.
18Донолик уруш қуролларидан яхшироқдир, лекин бир бефаросат кўп яхшиларни бузади.
1Ўлик пашшалар хушбўй мойни саситиб юборади, шунингдек, озгина аҳмоқлик кўп доноликдан оғирроқ чиқади.
2Дононинг юраги ўнгга — тўғри ишларни қилишга, нодонники эса чапга — фосиқликка тортади. 3Аҳмоқларнинг ақли етмай, қилган қилиқлари билан ҳам ҳаммага аҳмоқлигини кўрсатади.
4Агар ҳукмдорнинг сендан жаҳли чиқса, жойингни ташлаб кетмагин, чунки вазминлик туфайли хафагарчиликлар ҳам босилиб кетади.
5Мана мен бу дунёда кўрган фожиа, ҳукмдордан бошланган катта хато: 6аҳмоқлар баланд лавозимга кўтарилади, бойлар эса пастда ўтиришади. 7Мен яна шуни кўрдим: зодагонлар худди қуллардай пиёда юрганда, қуллар отда юрарди.
8Чуқур қазиганнинг ўзи унга тушиши, деворни бузганни эса илон чақиши мумкин. 9Тош кесган ўзига зарар етказиши, хода ёрган эса оғриққа дучор бўлиши мумкин. 10Агар болта ўтмас бўлса–ю, уни ўткирламасанг, уни ишлатиш учун кўпроқ куч керак бўлади. Мана, доноликдан қандай фойда бор экан. 11Аммо илон ўйнатилмасдан олдин чақиб олса, илон ўйнатувчига донишмандликнинг нима фойдаси бор?!
12Доноларнинг сўзлари уларга ҳурмат келтиради, нодонларнинг сўзлари эса ўзларини ҳалок қилади. 13Уларнинг сўзлари аҳмоқлик билан бошланиб, ғирт телбалик билан тугайди, 14шунда ҳам аҳмоқлар гапираверадилар. Ҳеч ким нима бўлишини билмайди, ким бизга келажакни айтиб бера олади?! 15Нодоннинг ҳаракатлари уни жуда чарчатади, чунки у шунчалик аҳмоқки, шаҳарга борадиган йўлни ҳам қайта топа олмайди.
16Эй, шоҳи ёш бўлган, ҳукмдорлари эрталабдан зиёфат қиладиган юрт, сенга афсус–надоматлар бўлсин.
17Шоҳи асилзода бўлган, ҳукмдорлари мастлик учун эмас, куч тўплаш учун ўз вақтида зиёфат қиладиган юрт бахтлидир.
18Дангасаликдан уйнинг томи чўкади,
Ялқовлик туфайли томдан чакки ўтади.
19Зиёфат берилганда кўнгил шодликка тўлади,
Шароб инсонни хушнуд этади.
Лекин иккаласи учун ҳам пул керак.
20Ҳатто сирдош дўстларинг орасида ҳам шоҳни лаънатлама, ўз ётоқхонангда ҳам бойларни ёмонлама. Яхши гапнинг ҳам, ёмон гапнинг ҳам қаноти бордир. Осмондаги қуш сўзларингни етказиб бориши мумкин.
1Нонингни сувга ташла, бир неча кундан кейин уни яна топасан. 2Бу дунёда қандай кулфат келишини билмайсан, шунинг учун нарсаларингни етти, ҳатто саккиз кишига бўлиб бергин[34].
3Булутлар тўлганда, ерга ёмғир ёғади, дарахт шимол томонга ёки жануб томонга йиқилса ҳам, ўша йиқилган жойида ётаверади. 4Шамолни кўриб қўрққан ҳеч қачон уруғ экмайди, ёмғирдан хавфсираб, булутни кузатган ҳеч қачон ҳосил ўрмайди. 5Онанинг бачадонидаги болага қандай қилиб жон[35] киришини билмаганингдек, ҳамма нарсани содир қиладиган Худонинг ишларини билмайсан. 6Уруғларингни эрталаб эккин, кечқурун ҳам қўлларинг бўш ўтирмасин, чунки сен қайси бири — унисими ёки бунисими яхши ўсишини билмайсан, балки иккаласи ҳам яхши ўсар.
7Ёруғлик лаззатлидир, қуёшни кўриш кўзлар учун ҳам ёқимлидир. 8Узоқ йиллар яшайдиганлар ҳам ҳар бир яшаган кунларидан завқ олсин, ҳали кўп қоронғилик кунлари бўлишини эсда тутсин. Ҳамма келадиган нарсалар елдай ўтиб кетади[36]. 9Эй, йигит, ёшлигингда роҳатлан, юрагинг сени завқлантирсин. Кўнглинг орзу қилган, кўзларинг хоҳлаган ишни қилгин, лекин билиб қўй, ҳар бир қилган ишинг учун Худо сени ҳукм қилади. 10Қайғурмагин, тананг оғриқни билмасин, чунки ёшлик, ҳаёт тонги елдай тез ўтиб кетади.
1Ёшлигингда, қайғули кунлар келишидан олдин Яратганни ёдда тут, шундай йиллар келадики, сен: “Бу вақт менга ҳеч қандай роҳат келтирмайди”, — дейсан.
2Ҳаётингнинг ўша йилларида:
Қуёш, ёруғлик, ой ва юлдузлар қораяр,
Ёмғирли булутлар ўтиб кетмас.
3Сени ҳимоя қилган қўлларинг қариликдан қалтирар,
Кучли оёқларинг заифлашар,
Тишларинг камлигидан чайнай олмассан,
Кўзларинг яхши кўрмайдиган бўлиб қолар.
4Қулоқларинг ҳам кўчада буғдой янчилаётганинию
Ашулачилар овозини эшитолмайдиган даражада кар бўлиб қолар.
Қушларнинг овози эса сени уйғотиб юборар.
5Баландликлардан қўрқадиган бўлиб қоларсан,
Эҳтиётлик билан қадам ташларсан.
Сочларинг гулга кирган бодом дарахтидай оппоқ бўлиб қолар,
Туриб юришга қийналарсан,
Белингнинг қуввати кетиб судралиб юрарсан.
Ҳар бир инсон дунёдан ўтгандай, сен ҳам вафот этарсан,
Азадорлар кўчаларни тўлдирарлар.
6Кумуш занжир узилар,
Ҳаётнинг тилла чироғи тушиб кетиб, бузилар.
Булоқ бошидаги сув кўзаси синиб кетар,
Қудуқнинг арқони узилиб кетар.
7Сенинг ўткинчи тананг
Ернинг тупроғига қайтар,
Худо берган руҳинг[37] ҳам
Унинг Ўзига қайтар.
8“Беҳуда![38] Беҳуда!
— дейди Воиз[39]. —
Ҳаммаси беҳудадир!”
9Воиз доно одам эди. У ўз билганларини одамларга ўргатди, сабр–тоқат билан ҳикматларни ўрганиб, уларни тўғрилаб ёзди. 10Воиз маъқул келадиган сўзлар топишга ҳаракат қилиб, ҳақиқат сўзларини очиқ ёзди.
11Доноларнинг ҳикматлари ўткир таёққа ўхшайди, ҳикматли сўзлар маҳкам қоқилган михларга ўхшайди. Буларнинг ҳаммасини барчамизнинг Чўпонимиз берган.
12Булардан бошқа насиҳатларга эҳтиёткорлик билан қарагин, болам[40].
Кўп китоб ёзишнинг охири йўқ,
Кўп ўқиш одамни чарчатади.
13Ҳамма нарса айтилди, мана энди хулоса: Худодан қўрқ, Унинг амрларини бажар, чунки бу ҳамманинг бурчидир. 14Ҳар бир ишни, ҳатто яширин қилинган ишларни ҳам, яхши ёки ёмон бўлишидан қатъий назар, Худо ҳукм қилади.
[1] 1:1 - Воиз — ибронийча матнда Қоҳелет (шу бобнинг 2, 11, 12–оятларида ҳам бор). Баъзилар бу ибронийча сўзни атоқли от деб айтишса ҳам, ҳар ҳолда бу сўз жамоа йўлбошчиси ёки воизининг касб номи бўлиши мумкин. Бу китобда шу сўз жуда ҳам донишманд бўлган ва донолик ҳақида кўп ҳикматлар йиғиб, уларни ўрганиб чиққан кишига нисбатан ишлатилган (яна “Кириш”даги изоҳга қаранг). Анъанага кўра, мана шу “руҳий муаллим”, — шоҳ Сулаймон, деб айтишади.
[2] 1:2 - Беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). Нафас чиқаргандаги товушга ўхшагани учун бу сўз тақлидий сўзларга киради. Бу сўз мана шу китобда маъносиз туюлган ёки инсонлар тушуниши қийин бўлган нарсаларга, ишониб бўлмайдиган ёки абадийликка таққослаганда кўпга чўзилмайдиган нарсаларга нисбатан ишлатилган.
[3] 2:1 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 11, 15, 17, 19, 21, 23, 26–оятларида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[4] 2:8 - ...ҳарамим ҳам катта эди — Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.
[5] 2:14 - ...ҳамманинг тақдири бир... — Яъни ҳамма ўлади (яна 3:19 га қаранг).
[6] 3:1 - Бу дунёда...ўз тайинланган пайти бор...ўз вақти бор — Яъни Худо дунёда содир бўладиган ҳар бир нарсанинг ўз вақтини белгилаб қўйган.
[7] 3:15 - Худо ўз вақтида ўтмишни яна қайтарар — Оятнинг бу қисмидаги ибронийча матннинг маъноси баҳсли.
[8] 3:19 - жон — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг руҳ ёки шамол маънолари ҳам бор.
[9] 3:19 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.
[10] 3:21 - ...руҳ...руҳ — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг нафас ёки шамол маънолари ҳам бор.
[11] 4:4 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 7, 8, 16–оятларида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[12] 4:14 - ...қарзини тўлай олмай қамоққа тушиб қолиши мумкин. Лекин қамоқдан чиққандан кейин... — Ибронийча матнда қамоқдан чиққандан кейин. Камбағаллар ўзларининг ёки ота–онасининг қарзларини тўлай олмагани учун ёки сиёсий сабабларга кўра, кўп зулм чекардилар. Уларнинг қамоққа ташланиши оддий ҳол бўлиб қолган эди.
[13] 4:17 - қурбонлик келтирадилар — Худога ваъда бериш билан боғлиқ бўлган қурбонликлар ҳақида айтиляпти. Худога ваъда бериш жуда ҳам жиддий ишдир. Нима қилаётгани ҳақида яхшилаб ўйламасдан ёки ўз ваъдаларининг устидан чиқмасдан нодон инсон ўзини кўрсатиш учун шундай қилади.
[14] 5:5 - Руҳоний — ёки фаришта. Ибронийча матнда элчи, бу ўринда руҳонийга нисбатан ишлатилган бўлиши мумкин.
[15] 5:6 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 9–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[16] 5:8 - Ҳаммаси...улуш талаб қилиб олади — Ибронийча матнда бу оятнинг маъноси баҳсли.
[17] 6:2 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 4, 9, 11–оятларида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[18] 6:6 - [5-6] ...бир жойга... — Бу оятда Шеўл, яъни ўликлар диёри назарда тутилган. Одамлар Шеўлни ер остидаги тубсиз чуқурлик, деб тушунардилар.
[19] 6:12 - ...елдай ўтиб кетар... — Ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас.
[20] 7:1 - ...қимматбаҳо хушбўй мой... — Қадимги пайтларда бой одамлар хушбўй қилиш учун териларига ёки сочларига қимматбаҳо хушбўй мойлар суришган. Бундай қилиш терини соғлом тутган. Бу хушбўй мой бойликнинг белгиси бўлиб, шодиёна вақтларни билдирган.
[21] 7:6 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 15–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[22] 7:14 - Ҳеч ким келажакда нима бўлишини айтиб бера олмайди — ёки Ҳеч ким Худодан айб тополмайди.
[23] 7:16 - Қонунпараст бўлма, донолигингга жуда ҳам ишонаверма — Ибронийча матндан сўзма–сўз таржимаси — Жуда ҳам солиҳ бўлмагин, ёки ўзингни ўта доно қилиб кўрсатмагин.
[24] 7:28 - [27-28] Воиз — ибронийча матнда Қоҳелет. 1:1 изоҳига қаранг.
[25] 8:2 - ...итоат қил — Кўпчилик иброний қўлёзмаларидан ва қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда итоат қиламан.
[26] 8:8 - шамол — бу ўриндаги ибронийча сўзнинг нафас ёки руҳ маънолари ҳам бор.
[27] 8:10 - Яна шу нарсани кўрдим...сочилиб ётарди — Ибронийча матнда бу оятнинг маъноси баҳсли.
[28] 8:10 - беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[29] 8:14 - бемаъни — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.
[30] 9:2 - ёмон — қадимий грекча, сурёнийча ва лотинча таржималардан. Ибронийча матнда эса бу сўз йўқ.
[31] 9:9 - ...тез ўтиб кетадиган... — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.
[32] 9:10 - ўликлар диёри — ибронийча матнда Шеўл. 6:6 изоҳига қаранг.
[33] 9:15 - ...шаҳарни қутқариб қолиши мумкин эди, лекин бу камбағал кишини ҳеч ким эсга олмади — ёки шаҳарни қутқариб қолди, лекин кейинчалик ҳеч ким бу камбағал кишини эсламади.
[34] 11:2 - [1-2] Нонингни сувга ташла...ҳатто саккиз кишига бўлиб бергин — Мана шу икки оят китоб ёзилган пайтда кенг тарқалган мақоллар бўлиши мумкин. Келажак қоронғу бўлса ҳам бу мақоллар сахий бўлишга ундаётгандай туюлади. Кўпинча сахийларнинг ҳиммати эвазига уларга бошқа одамлардан қайтади. Бу мақолларни яна ақл ишлатиб хорижий савдо–сотиққа сармоя қўшгин, деб тушунса ҳам бўлади. Ҳар ҳолда, мана шу парчада (1-6–оятлар) Воизнинг асосий мақсади одамларни ҳаётда қўрқмасдан иш қилишга, билмаганликлари туфайли орқага чекинмасликка ундашдир. Мана шу мақсадини қўллаб–қувватлаш учун Воиз ўша пайтда машҳур бўлган мақолларни ишлатади.
[35] 11:5 - жон — 3:19 изоҳига қаранг.
[36] 11:8 - ...елдай ўтиб кетади — Ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас (шу бобнинг 14–оятида ҳам бор). 1:2 изоҳига қаранг.
[37] 12:7 - руҳ — 3:21 изоҳига қаранг.
[38] 12:8 - Беҳуда — ибронийча матнда ҳевл бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — нафас. 1:2 изоҳига қаранг.
[39] 12:8 - Воиз — ибронийча матнда Қоҳелет (шу бобнинг 9, 10–оятларида ҳам бор). 1:1 изоҳига қаранг.
[40] 12:12 - ...болам — Бу, сўзловчи ўз ўғлига мурожаат қиляпти, дегани эмас. Одатда донишманд муаллим ўз талабасига шундай мурожаат қиларди.
Kitoblar - Kutubxona | Hamdi-Sano - Mening Nurim | UZBEK mp3
uzGod.com