“Рут” китоби — ҳакамлар давридаги Исроил оиласи ҳаёти тўғрисида нишона беради. Бу оила кейинчалик Исроилда муҳим аҳамиятга эга бўлди. Чунки Рутнинг эвараларидан бири шоҳ Довуд эди.
Китобда Рутга боғлиқ бошқа асосий қаҳрамон Наимадир. У эри ва икки ўғли билан Байтлаҳмда яшаган. Лекин ҳосил яхши бўлмагани учун, бу оила Мўаб юртига йўл олади. Наиманинг эри у ерда вафот этади, ўғиллари эса Мўаблик қизларга уйланадилар. Ўша қизлардан бири Рут эди.
Наиманинг иккала ўғли ҳам Мўабда оламдан ўтгач, Наима Байтлаҳмга қайтишга қарор қилади. Наима иккала келинига Мўабда қолишларини ва ўзларига бошқа қайлиқ топишларини айтади. Рут эса Мўабда қолмасдан Наима билан бирга Байтлаҳмга кетади. Китобнинг давомида Рут қандай қилиб Наиманинг Бўаз исмли бой қариндошига турмушга чиққани тўғрисида ҳикоя қилинади.
Қонунга мувофиқ, Мўабликлар Исроиллик бўла олмасдилар. Китобда Рут қандай қилиб Худога чин кўнгилдан садоқатли, эътиқодли бўлгани ва Исроил халқига қўшилишга ижозат берилгани тўғрисида ҳикоя қилинади. Рут Наимага шундай дейди: “Сиз қаерга борсангиз, мен ҳам ўша ерга бораман, сиз қаерда бўлсангиз, мен ҳам ўша ерда бўламан. Сизнинг халқингизни ўзимнинг халқим, сизнинг Худойингизни ўзимнинг Худойим дейман. Сиз қаерда оламдан ўтсангиз, мен ҳам ўша ерда жон бериб, дафн қилинаман. Эгам мени не кўйга солса солсин, ундан баттарроғини ҳам қилсин. Мени сиздан фақат ўлим ажрата олади.” (1:16-17)
1Исроилда ҳакамлар[1] ҳукмронлиги даврида бир муддат очарчилик бўлган эди. Бир одам хотини ва икки ўғли билан бирга бирмунча вақт яшаш ниятида Мўаб юртига[2] жўнади. У Яҳудонинг Байтлаҳм шаҳридан[3] эди. 2У одамнинг номи Элималек, хотинининг оти Наима, ўғилларининг исмлари эса Махлўн ва Хилён эди. Бу оила Яҳудонинг Байтлаҳм шаҳридан — Эфратлик[4] эди. Улар Мўаб юртига бориб, ўша ерда яшаб қолди.
3Улар ўша ерда яшаётганларида, Элималекнинг ажали етди. Наима икки ўғли билан қолди. 4Унинг ўғиллари Мўаблик қизларга уйландилар. Қизлардан бирининг исми Ўрпа, иккинчисиники Рут[5] эди. Улар ўша ерда ўн йилча яшашгандан кейин 5Махлўн ва Хилён иккаласи ҳам вафот этишди. Наима ҳам эридан, ҳам фарзандларидан айрилиб, ёлғиз қолди.
6-7“Эгамиз ўз халқига эътибор бериб, уларга нон берди”, деган хабарни эшитгач, Наима ўз юртига қайтишга қарор қилди. Наима яшаб келган Мўаб юртини ташлаб, келинлари билан бирга йўлга тушди ва Яҳудога қараб юришди. 8Йўлда давом этишаркан, Наима иккала келинига деди:
— Боринглар, икковингиз ҳам оналарингизнинг уйларига қайтинглар. Менга ва марҳумларга бўлган иззат–ҳурматингиз учун Эгам сизларга ҳам марҳамат қилсин. 9Икковларингизга ҳам яхши жойлардан ато қилсин, турмуш қуриб, ўз эрларингиз билан бахтли бўлинглар!
Шундай деб Наима келинларини ўпди, иккаласи эса йиғлаб фарёд кўтаришди:
10— Йўқ, биз сиз билан кетамиз, сизнинг халқингиз орасида яшаймиз, — дейишди. 11Наима эса яна келинларига:
— Қайтинглар, жон қизларим! — деди. — Мен билан кетганингиздан нима фойда?! Қорнимда яна ўғилларим бормидики сизларга умр йўлдоши бўлса?![6] 12Бўлди энди, қизларим, қайтинглар! Мен энди кексайдим, эрга тегишга ожизман. Борди–ю, мен, ҳали умид қилсам бўлади, деб шу кеча эрим билан қовушсаму ўғиллар туғсам, 13улар улғайгунча сизлар кутиб турармидингиз?! Орқага чўзиб, турмушга чиқмай юрармидингизлар?! Йўқ, қизларим. Сизларни ўйлаб жуда қайғуряпман. Ахир, Эгам шунча кўргиликни бошимга солди–ку.
14Улар яна йиғлаб, дод–вой кўтаришди. Ниҳоят, Ўрпа қайнанаси билан ўпишиб хайрлашиб, орқага қайтиб кетди. Рут эса Наимага ёпишиб олди.
15Наима Рутга:
— Мана, овсининг ўз халқи орасига, ўз худоларига[7] сиғинадиган юртга қайтиб кетди. Сен ҳам унинг орқасидан боргин, — деди.
16— Сиздан ажралишга, қайтиб кетишга мени мажбур қилманг, — деди Рут. — Сиз қаерга борсангиз, мен ҳам ўша ерга бораман, сиз қаерда бўлсангиз, мен ҳам ўша ерда бўламан. Сизнинг халқингизни ўзимнинг халқим, сизнинг Худойингизни ўзимнинг Худойим дейман. 17Сиз қаерда оламдан ўтсангиз, мен ҳам ўша ерда жон бериб, дафн қилинаман. Эгам мени не кўйга солса солсин, ундан баттарроғини ҳам қилсин. Мени сиздан фақат ўлим ажрата олади[8].
18Наима амин бўлдики, келини у билан кетишга қатъий аҳд қилибди. Шундан сўнг уни кўндиришга қайта уринмади. 19Икковлари йўл юриб Байтлаҳмга етиб келишди. Байтлаҳмга етиб келганларида, уларни кўриб бутун шаҳар ғимирлаб қолди. Аёллар бир–бирига: “Ийи, наҳотки бу ўша Наима бўлса?!” деб ҳайрон қолишди. 20Наима уларга деди:
— Энди мени Наима[9] эмас, Мусибат[10] денглар. Чунки Қодир Худо бошимга чексиз қайғу–кулфат солди. 21Мен бу ердан тўкис бўлиб чиқиб кетган эдим, Эгам эса қуп–қуруқ қайтарди. Энди нега мени Наима дейсизлар?! Ахир, Эгам — Қодир Худо мени азоб–уқубатларга гирифтор қилиб, бахтсиз қилди–ку!
22Шундай қилиб, Наима Мўаблик келини Рут билан бирга Мўаб юртидан қайтиб келди. Улар Байтлаҳмга келган пайтда арпа ўрими бошланган эди[11].
1Наиманинг Бўаз деган қариндоши бўлиб, анчагина обрўли, бадавлат одам эди. У Наиманинг марҳум эри Элималек уруғидан эди. 2Бир куни Мўаблик Рут Наимага:
— Мен далага бормоқчи эдим. Ким илтифот кўрсатса, ўша даладан бошоқ териб келардим[12], — деди.
— Майли, боравер, қизим, — деди Наима.
3Рут кетди. Далага етиб келиб, ўроқчиларнинг орқасидан тўкилган бошоқларни тера бошлади. Қарангки, бу дала Элималекнинг қариндоши Бўазники экан.
4Бир пайт Байтлаҳмдан Бўаз келиб қолди. У ўроқчиларга:
— Ҳорманглар, Худо сизларга ёр бўлсин! — деди. Улар ҳам:
— Бор бўлинг, Худо умрингизга барака берсин! — деб жавоб қайтаришди. 5Бўаз ўроқчилар назоратчисига Рутни кўрсатиб:
— Бу жувон ким? — деб сўради. 6Ўроқчилар назоратчиси:
— Бу ўша Мўаблик мусофир, — деди, — Наима билан бирга Мўаб юртидан келган. 7У: “Мен ўроқчилар орқасидан юриб, тўкилган бошоқларни териб олсам”, деб сўраган эди. Тонг саҳарда келиб шу чоққача тинмай далада ишлади. Ҳозиргина чайлада бир оз дам олгани ўтирди[13].
8Бўаз Рутга:
— Менга қара, қизим, — деди, — бошоқ териш учун бошқа далага бормай қўя қол. Шу ерда менинг чўриларим билан бирга юравер. 9Сен фақат хизматкорларим буғдой ўраётган далада бўл, уларнинг орқасидан юравер. Хизматкорларимга тайинлаб қўяман, сенга индашмайди. Чанқасанг, анави идишларда сув бор. Қудуқдан хизматкорларим тортиб олган, ичавер!
10Рут ер ўпгудай бўлиб таъзим қилди:
— Нечун назарингизга тушиб, шунчалик меҳрингизга сазовор бўлдим? Мен ахир, келгинди бўлсам, сиз менга шу қадар эътибор беряпсиз, — деди у Бўазга. 11Бўаз шундай жавоб берди:
— Эринг ўлгандан кейин қайнанангга қандай муносабатда бўлганингни менга айтиб беришди. Сен ота–онангни, юртингни ташлаб, илгари ўзингга бегона бўлган халқ орасида яшашга келдинг. 12Яхшиликларинг учун Эгамдан қайтсин. Сен паноҳ истаб келган Исроил халқининг Худоси — Эгамдан сенга тўлиқ мукофот бўлсин.
13— Сизнинг меҳрингизга сазовор бўлайин, тўрам! — деди Рут. — Сиз мендай чўрингизнинг дилидаги армонларини гапириб, тасалли бердингиз. Лекин мен сизнинг чўриларингиздан биронтаси эмасман–ку.
14Тушлик пайти бўлганда Бўаз Рутга:
— Бу ёққа кел, нондан ол, мусалласга ботириб егин, — деди.
Рут хизматкорлар ёнидан жой олди. Бўаз унга қовурилган донлардан узатди. Рут тўйди ва озроқ орттириб ҳам қолдирди.
15Сўнгра Рут яна бошоқ териб олай, деб ўрнидан туриб нарига кетди. Бўаз хизматкорларига шундай буйруқ берди:
— У боғламлар орасидан ҳам териб олаверсин, зинҳор хафа қила кўрманглар. 16Ҳатто боғламдан атайин ташлаб қолдириб кетинглар. У териб олсин, уни койиманглар.
17Шундай қилиб, Рут қош қорайгунча далада бошоқ терди, терганларини янчиди. У янчган арпа бир тоғорадан кўпроқ[14] чиқди. 18Донни кўтариб, шаҳарга жўнади. У териб келган донни қайнанасига кўрсатди. Рут ўзи тўйгандан сўнг орттириб қолдирган қовурилган донларни қайнанасига берди. 19Қайнанаси Рутдан сўради:
— Қайда ишладинг? Кимнинг даласидан бошоқ тердинг бугун? Сенга ёрдам кўрсатганни Худо ёрлақасин!
Рут кимникида ишлаганини қайнанасига айтди:
— Бугун мен ишлаган даланинг эгаси Бўаз деган одам экан, — деди. 20Наима келинига:
— Уни Худо ёрлақасин! — деди ҳаяжонланиб. — Тирикларга, ҳам марҳумларга[15] содиқ қолиб, марҳаматини дариғ тутмабди.
Сўнг:
— У киши бизнинг яқин қариндошларимиздан, оиламизни ўз паноҳига олишга бурчли одамлардан[16], — деб қўшиб қўйди.
21Мўаблик Рут ҳам қўшимча қилди:
— У менга ҳатто, даламда ўрим–терим тугамагунча, менинг хизматкорларим билан бирга юравер, деб айтди.
22Наима келинига:
— Яхши, қизим, сен унинг чўри қизлари билан юравер. Бегона далага борсанг, сенга озор беришлари мумкин, — деди.
23Шу тариқа Рут арпа ва буғдой ўрими тугагунга қадар[17] Бўазнинг чўри қизлари ёнида бошоқ териб юрар, қайнанаси билан бирга яшарди.
1Орадан маълум вақт ўтгач, Рутга қайнанаси Наима шундай деди:
— Қизим, бирортаси билан рўзғор қилсанг, ўзингга яхши бўлармиди. Мен сенга қайлиқ топиб беришим лозим. 2Ўша Бўаз бизнинг қариндошимиз, сен унинг чўрилари билан бирга бўлган эдинг–ку. Биласанми, шу куни кечқурун[18] у хирмонда арпасини янчийди. 3Энди сен ювиниб–тараниб, чиройли кийимларингни кий, кейин хирмонга бор. Лекин Бўаз еб–ичиб бўлмагунча, унга кўринма. 4У ухлашга ётганда, ётган жойини билиб олгин–да, сўнг бориб оёқ томонини очиб, ўша ерда ёт[19]. Нима қилишни унинг ўзи айтади.
5Рут қайнанасига:
— Ҳаммасини айтганингиздай қиламан, — деди.
6Рут хирмонга жўнади. Етиб келиб, қайнанаси айтгандай қилди. 7Бўаз еб–ичди, вақти чоғ бўлди. Сўнг ғарам ёнига бориб ёнбошлади–да, ухлаб қолди. Рут оҳиста келиб, унинг оёқ томонини очиб, ётди. 8Ярим кечаси Бўаз чўчиб уйғониб кетди. Қараса, оёқ томонида бир аёл ётибди.
9— Кимсан? — деб сўради аёлдан. Рут унга:
— Сизнинг чўрингиз Рутман. Чўрингизни паноҳингизга олсангиз, ахир, сиз бизнинг оиламизни паноҳингизга олишга бурчли одамсиз[20], — деди. 10Бўаз Рутга деди:
— Сени Худо ёрлақасин, қизим. Сенинг бу сафарги оилангга қилган садоқатинг олдингисидан ҳам аълодир. Сен камбағал ёки бойвачча йигитларнинг ортидан чопмадинг. 11Энди сен хавотирланма, қизим. Айтганларингнинг ҳаммасини муҳайё қиламан. Бутун шаҳар халқи сенинг олижаноб аёл эканлигингни билади. 12Тўғри, мен сизларнинг оилангизни паноҳимга олишга бурчли одамман, лекин бу ишга мендан ҳам яқинроғи бор. 13Шу кеча ўтсин, ётавер. Агар эртага у киши сенга нисбатан ўз бурчини ўтамоқчи бўлса, майли, сени олаверсин. Борди–ю, ўз бурчини ўташни хоҳламаса, мен ўз зиммамга оламан. Худо ҳақи, мен ўз зиммамга оламан. Эрталабгача ухлайвер.
14Рут Бўазнинг оёқ томонида саҳаргача ухлади. Кўз кўрмайдиган, ғира–шира тонг пайтида Рут ўрнидан турди. Бўаз “Хирмонга унинг келганини одамлар билмай қўя қолишсин”, деб, 15Рутга:
— Шолрўмолингни очиб, ушлаб тур, — деди.
Рут шолрўмолини очиб ушлаб турди. Бўаз эса олти тоғора[21] арпа ўлчаб, шолрўмолга солди ва орқасига кўтартириб қўйди. Кейин ўзи шаҳарга жўнаб кетди.
16Рут эса қайнанаси олдига қайтди. Қайнанаси ундан:
— Нима бўлди, қизим? — деб сўради.
Бўаз Рутга қандай муносабатда бўлган бўлса, ҳаммасини Рут қайнанасига айтиб берди.
17— У, қайнанангнинг олдига қуруқ қўл билан борма, деб мана бу олти тоғора арпани ҳам бериб юборди, — деди Рут.
18Қайнанаси Рутга деди:
— Қизим, бу ишлар нима билан тугайди, ҳали билмайсан, — деди. — Кутиб тургин–чи, у бу ишни бугуноқ охирига етказмай қўймаса керак.
1Бўаз шаҳар дарвозасига чиқиб, ўтирди[22]. Ўша пайт Бўаз айтган яқин қариндоши[23] ёнгинасидан ўтиб қолди. Бўаз унинг исмини айтиб чақириб:
— Бу ёққа келинг, ўтиринг, биродарим, — деди.
Қариндоши яқин келиб ўтирди. 2Бўаз шаҳар оқсоқолларидан ўн кишини гувоҳликка чақириб:
— Шу ерда ўтиринглар! — деди. Улар келиб ўтиришди.
3Бўаз қариндошига деди:
— Мўаб юртидан қайтиб келган Наима бор–ку, у Элималек акамизнинг даласини сотмоқчи. 4Мен шу ерда ўтирганлар ва қавмим оқсоқоллари ҳузурида ўша далани сотиб оласизми, йўқми, билай дедим. Агар сиз қариндошлик бурчингизни ўташни хоҳласангиз, майли, сотиб олаверинг. Борди–ю, хоҳламасангиз, айтинг, мен билайин. Чунки бу бурчни ўташ биринчи навбатда сизга тушади. Сиздан кейин навбат меники бўлади.
У киши:
— Қариндошлик бурчимни мен ўтайман, — деди. 5Бўаз деди:
— Хўп. Лекин сиз Наиманинг даласини харид қилганингизда, дала билан бирга марҳумнинг беваси Мўаблик Рутни ҳам олишингиз керак. Чунки марҳумнинг номи ўз мулкидан йўқолиб кетмаслиги шарт.
6Шунда қариндоши Бўазга:
— Ундай бўлса, мен уни ололмайман, акс ҳолда ўзимнинг мулкимни хавфга қўйган бўламан[24]. Зиммамдаги қариндошлик бурчимни сиз ўтайверинг, менинг иложим йўқ, — деди.
7Илгари Исроилда қариндошлик бурчини ўтамоқчи ёки мол–мулкини алмаштирмоқчи бўлсалар, далил–исбот тариқасида биттаси чориғини ечиб, иккинчисига берарди. Мана шу одат Исроилда қонуний гувоҳлик ўрнини босарди.
8Шундай қилиб, қариндоши Бўазга:
— Ўзингиз сотиб олаверинг, — деди–да, чориғини ечиб берди. 9Шундан кейин Бўаз оқсоқолларга ва ўша ердаги бошқа одамларга мурожаат қилди:
— Сизлар гувоҳсиз: мен бугун Элималекдан Хилён ва Махлўнга қолган ҳамма мулкни Наимадан сотиб оляпман. 10Яна Махлўннинг хотини Мўаблик Рутни ҳам ўз никоҳимга оляпман, токи марҳумнинг номи ўз мулкида қолсин, биродарлари орасида ва киндик қони тўкилган юртида номи йўқолиб кетмасин. Бугун сизлар бунга гувоҳ бўлиб турибсизлар.
11Шунда шаҳар дарвозаси ёнида турган одамлар ва оқсоқоллар:
— Биз гувоҳмиз, — дедилар. — Эгамиз сенинг хонадонингга келадиган аёлни Роҳила ва Леахдай қилсин, ана ўша бибилардан Исроил халқи бино бўлган. Эфратда бойликлар эгаси бўлгин, Байтлаҳмда номинг улуғ бўлгай. 12Сенинг хонадонинг Тамаранинг Яҳудога туғиб берган ўғли бобомиз Параз[25] хонадонидай баракали бўлсин. Эгамиз мана шу жувон орқали сенга ўшандай буюк насл ато этсин.
13Шундай қилиб, Бўаз Рутга уйланди. Улар турмуш қуриб, бир ёстиққа бош қўйишди. Эгамизнинг марҳамати билан Рут ҳомиладор бўлиб, ўғил туғди. 14Аёллар Наимага айтишди:
— Эгамизга ҳамду санолар бўлсин! У бугун сенга ғамхўрлик қиладиган невара[26] берди, меросхўрсиз қолдирмади. Меросхўрингнинг номи Исроилда улуғ бўлсин. 15У туфайли ҳаётинг яна шодликка тўлади, қариганингда суянчиғинг бўлади. Чунки бу ўғилни сени яхши кўрадиган, сен учун ҳатто етти ўғилдан ҳам аъло бўлган келининг туғди.
16Наима чақалоқни ўзига олди, бир дам бағридан узмади. Ўзи энагалик қилди.
17Қўшни аёллар: “Наима учун ўғил туғилди”, деб чақалоққа Обид[27] исмини бердилар.
Обид Довуднинг падари бузруквори Эссайнинг отаси бўлди.
18Параздан Довудгача бўлган авлод–аждод қуйидагича:
Параздан Хазрон бунёд бўлди.
19Хазрондан Рам бунёд бўлди.
Рамдан Оминадов бунёд бўлди.
20Оминадовдан Нахшўн бунёд бўлди.
Нахшўндан Салмўн бунёд бўлди.
21Салмўндан Бўаз бунёд бўлди.
Бўаздан Обид бунёд бўлди.
22Обиддан Эссай бунёд бўлди.
Эссайдан Довуд бунёд бўлди.
[1] 1:1 - ҳакамлар — Исроилда шоҳлик жорий бўлмасдан олдин халқ йўлбошчилари юртни бошқарардилар. Улар ҳакамлар деб юритиларди.
[2] 1:1 - Мўаб юрти — Ўлик денгизнинг шарқ томонида жойлашган. Мўаб халқи бутларга сиғинарди, улар одатда Исроил халқининг душмани эди.
[3] 1:1 - Байтлаҳм шаҳри — Қуддусдан қарийб 8 километрча жанубда жойлашган.
[4] 1:2 - Эфрат — Байтлаҳм шаҳри атрофидаги аҳоли истиқомат қиладиган ерлар.
[5] 1:4 - ...Ўрпа...Рут... — Ўрпа Хилённинг хотини, Рут Махлўннинг хотини эди (4:10 га қаранг).
[6] 1:11 - Қорнимда яна ўғилларим бормидики сизларга умр йўлдоши бўлса?! — Тавротга кўра, одам фарзанд кўрмасдан вафот этган бўлса, марҳумнинг ака–укаларидан ёки энг яқин уруғларидан бири унинг наслини давом эттириш мақсадида бева қолган хотинни олиши керак эди. Улардан туғилган болалар ўлган одамники ҳисобланган. Шу тариқа марҳум оиласининг номи давом этаверган (Қонунлар 25:5, 6 га қаранг). Махлўн ва Хилённинг қолган ака–укалари бўлмагани учун, уларнинг оиласи номи давом этиши учун йўл йўқ, деб туюлган.
[7] 1:15 - ...ўз худоларига... — ёки ўз худосига. Хамўш Мўаб халқининг худоси эди.
[8] 1:17 - Мени сиздан фақат ўлим ажрата олади — ёки ҳатто ўлим ҳам мени сиздан ажрата олмайди. Бу ибора шундан далолат берадики, ўша даврдаги одатга кўра, Рут Наима билан қолишни, ҳатто Наиманинг оиласи мозорига дафн қилинишни ўз зиммасига олган эди.
[9] 1:20 - Наима — ибронийчадаги маъноси ёқимли.
[10] 1:20 - Мусибат — ибронийча матнда Мара, маъноси аччиқ, қийинчилик.
[11] 1:22 - ...арпа ўрими бошланган эди — Апрелнинг охири ёки майнинг бошида.
[12] 2:2 - ...бошоқ териб келардим... — Қонунга биноан, ўрим–йиғим пайтида камбағаллар териб олсинлар деб ўроқчилар далада бошоқ ташлаб кетишарди.
[13] 2:7 - Ҳозиргина чайлада бир оз дам олгани ўтирди — Ибронийча матнда бу гапнинг маъноси баҳсли.
[14] 2:17 - ...бир тоғорадан кўпроқ... — Ибронийча матнда тахминан бир эфа, тахминан 22 литрга тўғри келади.
[15] 2:20 - марҳумлар — Наима марҳум эри ва ўғилларини назарда тутяпти.
[16] 2:20 - ...оиламизни ўз паноҳига олишга бурчли одамлардан... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси. Оғир муҳтожликда қолган оила аъзоларига ғамхўрлик қилиши учун назарда тутилган яқин қариндош. Бундай вазиятда ўша одам Наима ва Рутга ёрдам бериб, ғамхўрлик кўрсатиши, икковининг марҳум эрлари Элималек ва Махлўннинг оиласи номини давом эттиришга ёрдам бериши керак эди.
[17] 2:23 - ...арпа ва буғдой ўрими тугагунга қадар... — Июннинг охиригача.
[18] 3:2 - ...шу куни кечқурун... — Оқшомги шабадада деҳқон донини тўпондан ажратиб тозалаш учун хирмонда ишларди.
[19] 3:4 - ...оёқ томонини очиб, ўша ерда ёт — Бу ҳаракат билан Рутнинг ҳимоячига муҳтожлигини билдириб, унинг Бўаз билан турмуш қуриш орзуси ҳам назарда тутилган бўлиши мумкин эди.
[20] 3:9 - ...оиламизни паноҳига олишга бурчли одамсиз... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси (шу бобнинг 12–оятида ҳам бор). 2:20 изоҳига қаранг.
[21] 3:15 - олти тоғора — ибронийча матнда олти ўлчов, миқдори номаълум.
[22] 4:1 - ...шаҳар дарвозасига чиқиб, ўтирди — Қадимги пайтларда оқсоқоллар ва обрўли одамлар шаҳар дарвозасида турли масалаларни кўриб ҳал қилишарди.
[23] 4:1 - ...яқин қариндоши... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси (шу бобнинг 3, 6, 8–оятларида ҳам бор). 2:20 изоҳига қаранг.
[24] 4:6 - ...ўзимнинг мулкимни хавфга қўйган бўламан — Қадимги Исроилдаги қонунга кўра, Рутдан туғилган бола ўша яқин қариндош сотиб олган ерга меросхўр бўлар эди. У одам вафот этгандан кейин эса ўзининг фарзандлари ерга қонуний жиҳатдан эгалик қила олмас ва бунга ҳуқуқлари ҳам бўлмас эди (яна 2:20 изоҳига қаранг).
[25] 4:12 - ...бобомиз Параз... — Яҳудонинг ўғилларидан бири, у Бўазнинг ва Байтлаҳмда яшаганлардан кўпчилигининг бобокалони бўлган эди. Париз ҳам марҳум қариндошнинг оиласи номини давом эттириш учун шунга ўхшаш никоҳдан туғилган ўғил эди.
[26] 4:14 - ...ғамхўрлик қиладиган невара... — Ибронийча матнда бир махсус термин бўлиб, унинг сўзма–сўз таржимаси — оиланинг қутқарувчиси. Оғир муҳтожликда қолган оила аъзоларига ғамхўрлик қилиши учун назарда тутилган яқин қариндош. Невара Наима ва Рутнинг марҳум эрлари Элималек билан Махлўннинг оиласи номини давом эттириши, улғайганда Наима ва Рутга суянчиқ бўлиш орқали ёрдам бериши керак эди.
[27] 4:17 - Обид — ибронийчадаги маъноси хизматкор, қул.
Kitoblar - Kutubxona | Hamdi-Sano - Mening Nurim | UZBEK mp3
uzGod.com